Dziko Lozizira - Dziko Loyera |

Dziko Lozizira - Dziko Loyera

01 Mtundu wa Moyo Planet

Ndi ma satelayiti ochulukirachulukira kapena masiteshoni akumlengalenga akuwuluka mumlengalenga, zithunzi zambiri za Dziko lapansi zikutumizidwanso.Nthawi zambiri timadzifotokoza tokha ngati pulaneti labuluu chifukwa 70% ya madera adziko lapansi ali ndi nyanja.Pamene Dziko lapansi likuwotha, kusungunuka kwa madzi oundana ku North ndi South Poles kumawonjezereka, ndipo madzi a m’nyanja adzapitirizabe kukwera, kuwononga nthaka yomwe ilipo.M'tsogolomu, dera la nyanja lidzakhala lalikulu, ndipo nyengo ya Dziko lapansi idzakhala yovuta kwambiri.Chaka chino kukutentha kwambiri, chaka chamawa kukuzizira kwambiri, chaka chatha ndi chouma kwambiri, ndipo chaka chotsatira mvula yamkuntho idzakhala yowopsa.Tonsefe timanena kuti dziko lapansi latsala pang’ono kukhala losayenera kukhalamo anthu, koma kwenikweni, uku ndi kusintha kwakung’ono chabe kwa dziko lapansi.Poyang'anizana ndi malamulo amphamvu ndi mphamvu za chilengedwe, anthu sali kanthu.

Mu 1992, Joseph Kirschvink, pulofesa wa geology ku California Institute of Technology, adagwiritsa ntchito mawu akuti "Snowball Earth", omwe pambuyo pake adathandizidwa ndikuwongoleredwa ndi akatswiri akuluakulu a miyala.Snowball Earth ndi lingaliro lomwe silingadziwike bwino pakali pano, lomwe limagwiritsidwa ntchito kufotokoza nyengo yayikulu kwambiri komanso yoopsa kwambiri ya ayezi m'mbiri ya Dziko Lapansi.Nyengo ya dziko lapansi inali yovuta kwambiri, ndipo pafupifupi kutentha kwapadziko lonse kunali -40-50 madigiri Celsius, mpaka pamene Dziko lapansi linali lozizira kwambiri moti pamwamba pake panali ayezi okha.

02 Chophimba Chachipale cha Snowball Earth

Snowball Earth mwina idachitika mu Neoproterozoic (pafupifupi zaka 1-6 biliyoni zapitazo), ya nthawi ya Proterozoic ya Precambrian.Mbiri ya Dziko Lapansi ndi yakale kwambiri komanso yayitali.Zinanenedwa kale kuti zaka mamiliyoni ambiri za mbiri ya anthu ndi kuphethira kwa diso la Dziko Lapansi.Nthawi zambiri timaganiza kuti Dziko Lapansi pano ndi lapadera kwambiri pakusintha kwaumunthu, koma kwenikweni, siliri kanthu ku mbiri ya Dziko Lapansi ndi moyo.Nyengo ya Mesozoic, Archean, ndi Proterozoic (yomwe imadziwika kuti Cryptozoic eras, yomwe imatenga pafupifupi zaka 4 biliyoni za zaka 4.6 biliyoni za Earth), komanso nthawi ya Ediacaran mu Neoproterozoic era ya Proterozoic ndi nthawi yapadera yamoyo Padziko Lapansi.

Panthawi ya Snowball Earth, nthaka inali yokutidwa ndi chipale chofewa ndi ayezi, popanda nyanja kapena nthaka.Kumayambiriro kwa nthawi imeneyi, padziko lapansi panali gawo limodzi lokha lotchedwa supercontinent (Rodinia) pafupi ndi equator, ndipo dera lonselo linali nyanja.Pamene Dziko lapansi likugwira ntchito, mapiri akupitiriza kuphulika, miyala ndi zilumba zambiri zimawonekera pamwamba pa nyanja, ndipo dera lamtunda likupitiriza kukula.Mpweya woipa wa carbon dioxide umatulutsa mapiri ophulika akuphimba Dziko Lapansi, kupanga mpweya wowonjezera kutentha.Madzi oundana, monganso pano, akhazikika kumpoto ndi kumwera kwa Dziko Lapansi, osatha kuphimba malo pafupi ndi equator.Pamene zochitika zapadziko lapansi zimakhazikika, kuphulika kwa mapiri kumayambanso kuchepa, ndipo kuchuluka kwa carbon dioxide mumlengalenga kumayambanso kuchepa.Chofunikira kwambiri pakuyamwa mpweya wa carbon dioxide ndi kutentha kwa rock.Malinga ndi gulu la mchere, miyala imagawidwa kukhala miyala ya silicate ndi miyala ya carbonate.Miyala ya silicate imayamwa CO2 mumlengalenga panthawi yanyengo yamankhwala, kenako imasunga CO2 mu mawonekedwe a CaCO3, ndikupanga geological time sink carbon sink effect (> 1 miliyoni years).Kutentha kwa carbonate thanthwe kungathenso kuyamwa CO2 kuchokera mumlengalenga, ndikupanga mpweya wochepa wa carbon (<100000 years) mu mawonekedwe a HCO3-.

Iyi ndi njira yolumikizirana.Mpweya wa carbon dioxide umene umatengedwa chifukwa cha nyengo ya thanthwe ukaposa kuchuluka kwa mpweya wotuluka m’mlengalenga, mpweya woipa wa carbon dioxide m’mlengalenga umayamba kuchepa mofulumira, mpaka mpweya wowonjezera kutentha utatheratu ndipo kutentha kumayamba kutsika.Madzi oundana pamitengo iwiri ya Dziko lapansi amayamba kufalikira momasuka.Pamene dera la madzi oundana likuchulukirachulukira, padziko lapansi pali malo oyera ambiri, ndipo kuwala kwa dzuwa kumawonekeranso mumlengalenga ndi Dziko lapansi lachipale chofewa.Kuchuluka kwa madzi oundana ozizirira kumawonjezeka - kuwala kwadzuwa kumawonetsa - kuzizira kwina - madzi oundana oyera.Pakuzungulira uku, madzi oundana pamitengo yonse iwiri amaundana pang'onopang'ono nyanja zonse, kenako kuchiritsa kontinenti pafupi ndi equator, ndipo pamapeto pake kupanga ayezi wamkulu wokhuthala wa mamita 3000, kukulunga Dziko lapansi kukhala mpira wa ayezi ndi matalala. .Panthawiyi, mphamvu yokweza mpweya wa madzi pa Dziko Lapansi inachepetsedwa kwambiri, ndipo mpweya unali wouma kwambiri.Kuwala kwa Dzuwa kunawalira pa Dziko Lapansi popanda mantha, kenako kunabwereranso.Kuchuluka kwa cheza cha ultraviolet ndi kutentha kwa kutentha kunapangitsa kuti padziko lapansi pasakhale zamoyo zilizonse.Asayansi amatchula Dziko Lapansi kwa zaka mabiliyoni ambiri kuti 'White Earth' kapena 'Snowball Earth'

03 Kusungunuka kwa Dziko Lapansi la Snowball

Mwezi watha, nditalankhula ndi anzanga za Dziko Lapansi panthawiyi, munthu wina anandifunsa kuti, 'Malinga ndi kuzungulira kumeneku, Dziko lapansi liyenera kukhala loundana nthawi zonse.Kodi pambuyo pake chinasungunuka bwanji?'Ili ndilo lamulo lalikulu la chilengedwe ndi mphamvu ya kudzikonza.

Pamene dziko lapansi lakutidwa ndi ayezi mpaka kukhuthala kwa mamita 3000, miyala ndi mpweya zimakhala paokha, ndipo miyala siingathe kuyamwa mpweya woipa chifukwa cha nyengo.Komabe, ntchito za Dziko Lapansi lenilenilo zitha kupangitsa kuphulika kwa mapiri, kutulutsa pang'onopang'ono mpweya woipa mumlengalenga.Malinga ndi kuwerengera kwa asayansi, ngati tikufuna kuti madzi oundana pa Snowball Earth asungunuke, mpweya woipa wa carbon dioxide uyenera kukhala pafupifupi nthawi 350 kuposa momwe uliri pano pa Dziko Lapansi, zomwe zimapanga 13% ya mlengalenga wonse (tsopano 0.03%), ndi ndondomeko yowonjezereka iyi ndi yochedwa kwambiri.Zinatenga zaka pafupifupi 30 miliyoni kuti mlengalenga wa dziko lapansi uunjike mpweya wokwanira wa carbon dioxide ndi methane, kupanga mphamvu yotentha ya dziko lapansi.Madzi oundana anayamba kusungunuka, ndipo makontinenti apafupi ndi equator anayamba kuonetsa ayezi.Malo owonekerawo anali akuda kwambiri kuposa ayezi, amatengera kutentha kwa dzuwa ndikuyambitsa malingaliro abwino.Kutentha kwa dziko lapansi kunawonjezeka, madzi oundana amacheperachepera, kuwonetsa kuwala kwadzuwa pang'ono, ndikuwonetsa miyala yambiri, Kutenga kutentha kwambiri, kupanga mitsinje yosazizira pang'onopang'ono… ndipo Dziko lapansi likuyamba kuchira!

Kuvuta kwa malamulo a chilengedwe ndi chilengedwe cha Dziko lapansi kumaposa kumvetsetsa ndi kulingalira kwathu kwaumunthu.Kuwonjezeka kwa mpweya wa CO2 kumayambitsa kutentha kwa dziko, ndipo kutentha kwapamwamba kumapangitsa kuti miyala iwonongeke.Kuchuluka kwa CO2 komwe kumachokera mumlengalenga kumawonjezekanso, motero kulepheretsa kukula kofulumira kwa mumlengalenga wa CO2 ndikupangitsa kuzizira kwapadziko lonse, kupanga njira yosinthira malingaliro.Kumbali ina, kutentha kwa Dziko lapansi kukakhala kotsika, mphamvu ya nyengo ya mankhwala imakhalanso yotsika, ndipo kutuluka kwa mpweya wa CO2 kumakhala kochepa kwambiri.Zotsatira zake, CO2 yotulutsidwa ndi zochitika za volcanic ndi rock metamorphism imatha kudziunjikira, kulimbikitsa chitukuko cha Dziko lapansi pakutentha ndikuletsa kutentha kwa dziko lapansi kukhala kotsika kwambiri.

Kusintha kumeneku, komwe kaŵirikaŵiri kumayesedwa m’zaka mabiliyoni ambiri, si chinthu chimene anthu angathe kuchilamulira.Monga anthu wamba m’chilengedwe, chimene tiyenera kuchita kwambiri ndicho kutengera chilengedwe ndi kutsatira malamulo ake, m’malo mosintha kapena kuwononga chilengedwe.Kuteteza chilengedwe ndi moyo wokonda moyo ndi zomwe munthu aliyense ayenera kuchita, apo ayi tidzangokumana ndi kutha.

Nthawi yotumiza: Aug-29-2023